ตลาดผูกขาด ขนาดไหน วัดจากอะไร ? /โดย ลงทุนแมน
ในธุรกิจที่มีเจ้าตลาดเพียงไม่กี่ราย เราจะเรียกว่าเป็นตลาดที่มีการผูกขาด เช่น
- ระบบปฏิบัติการสมาร์ตโฟน มี iOS และ Android
- เครื่องบินพาณิชย์ มีเพียง Boeing และ Airbus

แต่ถ้าถามว่า ระดับของการผูกขาด มีมากน้อยแค่ไหน ?
ก็จะมีตัวเลขหนึ่ง ที่สามารถอธิบายได้ เรียกว่า ดัชนี HHI

คำนี้อาจไม่ค่อยคุ้นหูเราเท่าไร แต่สามารถคำนวณได้ไม่ยาก แถมทำให้เราเห็นภาพของการผูกขาดได้

วันนี้ ลงทุนแมนจะอธิบาย พร้อมยกตัวอย่างให้ได้ดูกัน
╔═══════════╗
ภาวะเงินเฟ้อ ตลาดผันผวนแบบนี้ ติดตามข่าวเศรษฐกิจแบบเน้น ๆ จากหลายเพจได้ใน Blockdit - คอนเทนต์แพลตฟอร์มที่มีผู้ใช้งานเป็นประจำ 2 ล้านคน ลองใช้ฟรี blockdit.com/download
╚═══════════╝
ดัชนี HHI มีชื่อเต็มว่า Herfindahl-Hirschman Index
ซึ่งตั้งชื่อตาม ชื่อของนักเศรษฐศาสตร์ทั้ง 2 ท่าน
และเป็นดัชนีที่ได้รับความนิยมอย่างมาก

วิธีหาค่าดัชนี HHI ก็คือ

1. นำส่วนแบ่งตลาดของแต่ละบริษัท มายกกําลังสอง
2. นำค่าที่ได้ของแต่ละบริษัทจากข้อ 1 มาบวกกัน

โดยค่าดัชนี HHI จะมีค่าตั้งแต่ 0 ถึง 1 โดยมีการแบ่งเกณฑ์และสามารถตีความได้ ดังนี้

- ดัชนี HHI ต่ำกว่า 0.2 คือ
ตลาดแทบไม่มีใครผูกขาด มีการแข่งขันมาก

- ดัชนี HHI อยู่ระหว่าง 0.2 ถึง 0.6 คือ
ตลาดค่อนข้างมีการผูกขาด โดยผู้ขายน้อยราย

- ดัชนี HHI สูงกว่า 0.6 คือ
ตลาดมีการผูกขาดสูง โดยผู้ขายเพียงไม่กี่ราย

และในกรณีที่ดัชนี HHI เท่ากับ 1 แปลว่า
มีผู้ขายเพียงแค่รายเดียว หรือเป็นธุรกิจที่มีการผูกขาดแบบสมบูรณ์นั่นเอง..

เพื่อให้เห็นภาพมากขึ้น เราลองมาดูตัวอย่างของ 2 ธุรกิจในประเทศไทยกัน

เริ่มต้นจาก ธุรกิจโทรศัพท์เคลื่อนที่ จากข้อมูลในปี 2565 ส่วนแบ่งตลาด เมื่อแบ่งตามจำนวนฐานลูกค้า คือ

- AIS มี 46.0 ล้านเลขหมาย คิดเป็น 44.5%
- TRUE มี 33.8 ล้านเลขหมาย คิดเป็น 32.7%
- DTAC มี 21.6 ล้านเลขหมาย คิดเป็น 20.9%
- NT มี 2.0 ล้านเลขหมาย คิดเป็น 1.9%

ค่าดัชนี HHI ของธุรกิจโทรศัพท์เคลื่อนที่ จะเท่ากับ 0.35

อีกกลุ่มธุรกิจ คือ ร้านสะดวกซื้อ จากข้อมูลอัปเดตล่าสุด ส่วนแบ่งตลาด เมื่อแบ่งตามจำนวนสาขา เป็นดังนี้

- 7-Eleven มี 13,134 สาขา คิดเป็น 77.2%
- Lotus’s go fresh มี 1,433 สาขา คิดเป็น 8.4%
- Mini Big C มี 1,352 สาขา คิดเป็น 8.0%
- FamilyMart มี 805 สาขา คิดเป็น 4.7%
- Lawson มี 150 สาขา คิดเป็น 0.9%
- Tops Daily มี 100 สาขา คิดเป็น 0.6%
- MaxValu Tanjai มี 28 สาขา คิดเป็น 0.2%

ค่าดัชนี HHI ของธุรกิจร้านสะดวกซื้อ จะเท่ากับ 0.61

ถ้าดูเผิน ๆ จะเห็นว่า ผู้เล่น 3 รายใหญ่สุด ของทั้งธุรกิจร้านสะดวกซื้อ และธุรกิจโทรศัพท์เคลื่อนที่ มีส่วนแบ่งตลาดรวมกัน มากกว่า 90% เหมือนกัน

แต่หากเราวิเคราะห์โดยใช้ดัชนี HHI จะพบว่า
ธุรกิจโทรศัพท์เคลื่อนที่ ที่มีค่าดัชนี HHI เท่ากับ 0.35 จะเรียกว่า “ตลาดค่อนข้างมีการผูกขาด”

ในขณะที่ธุรกิจร้านสะดวกซื้อ ที่มีค่าดัชนี HHI เท่ากับ 0.61 จะเรียกว่า “ตลาดมีการผูกขาดสูง”

นั่นก็เป็นเพราะว่า เจ้าตลาดของร้านสะดวกซื้อ อย่าง 7-Eleven มีจำนวนสาขาทิ้งห่างคู่แข่งอันดับ 2 และ 3 แบบไม่เห็นฝุ่นนั่นเอง..

แล้วดัชนี HHI สามารถนำไปทำอะไรได้บ้าง​ ?

ดัชนี HHI ทำให้เราเห็นภาพรวมของการแข่งขัน และสามารถนำมาเป็นเครื่องมือประกอบการตัดสินใจได้ เช่น

ถ้าเราเป็นนักลงทุน การเลือกลงทุนในตลาดที่มีลักษณะผูกขาดทางการค้า ก็น่าจะส่งผลดี โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ถ้าบริษัทที่เราถือหุ้นอยู่เป็นเจ้าตลาดอยู่แล้วด้วย

เพราะบริษัทนั้น จะมีความได้เปรียบในเรื่องต้นทุน มีฐานลูกค้าจำนวนมาก ทำให้คู่แข่งที่จะเข้ามาแข่งขันทำได้ลำบาก จึงมีโอกาสที่ธุรกิจนั้นจะทำกำไรได้ดี

ถ้าเราเป็นผู้วางแผนนโยบาย ก็จะได้กำกับดูแลไม่ให้ตลาดหรืออุตสาหกรรมมีลักษณะของการผูกขาดมากเกินไป เพราะผลเสียก็จะตกถึงผู้บริโภคมากตามไปด้วย

เนื่องจากสินค้าและบริการอาจมีตัวเลือกให้เลือกน้อย ได้รับราคาที่ไม่เป็นธรรม หรือคุณภาพสินค้าต่ำกว่าที่ควรจะเป็น

ปิดท้ายด้วยข้อมูลที่น่าสนใจ รู้ไหมว่าในปัจจุบันนั้น Google ครองส่วนแบ่งตลาดของธุรกิจเซิร์ชเอนจินทั่วโลกสูงถึง 93% ขณะที่ผู้เล่นรายอื่น ๆ มีส่วนแบ่งตลาดรวมกันแค่ 7%

ดังนั้น ดัชนี HHI จะมีค่าเท่ากับ 0.88 หรือหมายความว่า ธุรกิจเซิร์ชเอนจิน แทบจะถูกผูกขาดโดย Google ไปแล้วในวันนี้..
╔═══════════╗
ภาวะเงินเฟ้อ ตลาดผันผวนแบบนี้ ติดตามข่าวเศรษฐกิจแบบเน้น ๆ จากหลายเพจได้ใน Blockdit - คอนเทนต์แพลตฟอร์มที่มีผู้ใช้งานเป็นประจำ 2 ล้านคน ลองใช้ฟรี blockdit.com/download
╚═══════════╝
ติดตามลงทุนแมนได้ที่
Website - longtunman.com
Blockdit - blockdit.com/longtunman
Facebook - facebook.com/longtunman
Twitter - twitter.com/longtunman
Instagram - instagram.com/longtunman
YouTube - youtube.com/longtunman
TikTok - tiktok.com/@longtunman
Spotify - open.spotify.com/show/4jz0qVn1AL7tRMHiTvMbZH
Apple Podcasts - podcasts.apple.com/th/podcast/ลงทุนแมน/id1543162829
Soundcloud - soundcloud.com/longtunman
References
-https://en.wikipedia.org/wiki/Herfindahl%E2%80%93Hirschman_index#Intuition
-แบบแสดงรายการข้อมูลประจำปี/รายงานประจำปี 2565, บริษัท ซีพี ออลล์ จำกัด (มหาชน)
-แบบแสดงรายการข้อมูลประจำปี/รายงานประจำปี 2565, บริษัท แอดวานซ์ อินโฟร์ เซอร์วิส จำกัด (มหาชน)
-https://www.krungsri.com/th/research/industry/industry-outlook/wholesale-retail/modern-trade/io/modern-trade-2022
-https://gs.statcounter.com/search-engine-market-share