วิเคราะห์ธุรกิจผูกขาด แบบไหนที่นักลงทุนชอบ ? /โดย ลงทุนแมน
หนึ่งในแนวทางการลงทุนในบริษัทที่ดี คือเลือกลงทุนธุรกิจที่มีลักษณะของ “การผูกขาด”

เพราะธุรกิจผูกขาด มักมีอำนาจในการต่อรองสูง
ทำให้กำหนดราคาขายสินค้าและบริการได้ โดยไม่ต้องกลัวเสียส่วนแบ่งตลาดมากนัก อีกทั้งยังมีรายได้และกำไรที่ค่อนข้างมั่นคง

ความคิดของใครหลายคนเกี่ยวกับธุรกิจผูกขาด อาจ
มองว่ามาจากการได้รับสิทธิ์บางอย่างจากภาครัฐเท่านั้น
อย่างไรก็ตาม ธุรกิจผูกขาดยังมีมากกว่านั้น

ซึ่งหากเราจะลงทุนในธุรกิจประเภทนี้ เราก็ต้องวิเคราะห์ ลักษณะของการผูกขาดของแต่ละบริษัทให้เข้าใจ

แล้วการวิเคราะห์ธุรกิจผูกขาด ทำได้อย่างไร ?
ลงทุนแมนจะเล่าให้ฟัง

ธุรกิจผูกขาด เป็นคำที่เรามักจะใช้เรียกบริษัทหนึ่งที่ครองตลาดเพียงบริษัทเดียว หรือครอบครองส่วนแบ่งตลาดมาก จนแทบจะไม่มีคู่แข่ง หรือมีคู่แข่งน้อยมาก

แม้จะถูกมองในเชิงลบจากคนส่วนใหญ่ แต่ธุรกิจเหล่านี้ มักเป็นที่สนใจของบรรดานักลงทุน เพราะเป็นบริษัทผู้ชนะ ที่มีความได้เปรียบสูงมากในการทำธุรกิจ และสร้างผลกำไร

อย่างไรก็ตาม ไม่ใช่ว่าทุกธุรกิจที่ผูกขาด จะเป็นธุรกิจที่ดีเสมอไป โดยเฉพาะหากเราหวังการเติบโตในระยะยาว ก็ต้องดูว่าธุรกิจผูกขาดแบบไหน ที่เป็นบริษัทที่มีคุณภาพจริง ๆ

โดยในการพิจารณา เราต้องแบ่งลักษณะของการผูกขาด ออกเป็น 2 ประเภท ได้แก่

1. ผูกขาด เพราะในทางกฎหมาย
2. ผูกขาดได้ เพราะตัวพื้นฐานบริษัทเอง

เริ่มกันที่ธุรกิจผูกขาดในทางกฎหมาย..

ธุรกิจประเภทนี้ มักทำธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับภาครัฐ หรือเป็นบริษัทที่เป็นเจ้าของโดยรัฐเสียเอง โดยมักจะเป็นบริษัทที่ได้รับสิทธิ์บางอย่างจากภาครัฐให้ดำเนินธุรกิจเพียงรายเดียว หรืออาจมีคู่แข่งบ้าง แต่ค่อนข้างน้อยราย

ตัวอย่างเช่น ธุรกิจสัมปทาน อย่างทางด่วน รถไฟฟ้า สนามบิน ไปจนถึงแท่นขุดเจาะน้ำมันและก๊าซธรรมชาติ

ธุรกิจเหล่านี้ มักมีการแข่งขันในช่วงการประมูลงาน แต่หลังจากนั้นผู้ที่ได้รับสัมปทาน ก็จะสามารถดำเนินธุรกิจไปได้ตามระยะเวลาที่ได้สัมปทาน โดยที่อาจไม่ต้องกังวลกับคู่แข่งโดยตรงมากนัก

การผูกขาดในลักษณะนี้ ยังรวมถึงสิทธิประโยชน์จากการถือครองสิทธิบัตรหรือใบอนุญาตด้วย เช่น บริษัทยาที่จดสิทธิบัตร หรือผู้ประกอบการโทรคมนาคม ที่ต้องประมูลใบอนุญาตใช้งาน

ถึงแม้จะแทบไร้คู่แข่ง แต่ก็มีความเสี่ยงคือ เมื่อสิทธิบัตรหรือสัมปทานหมดอายุลง

รวมไปถึงกรณีที่จู่ ๆ ภาครัฐออกกฎหมาย ปฏิรูปอุตสาหกรรม ที่ทำให้เกิดการแข่งขันอย่างเสรีมากขึ้น

ธุรกิจเหล่านี้อาจต้องตกอยู่ในความไม่แน่นอนในการดำเนินธุรกิจ และต้องมองหาลู่ทางใหม่ ๆ ในการรักษารายได้ ซึ่งอาจเป็นความเสี่ยงอย่างหนึ่ง

ซึ่งหลาย ๆ ครั้ง ธุรกิจที่ผูกขาดในลักษณะนี้ ก็อาจจะรับมือกับการแข่งขันใหม่ของตลาดไม่ได้ เพราะไม่ได้เจอคู่แข่งมานาน

มาถึงประเภทที่ 2 ก็คือ ผูกขาดได้ เพราะตัวพื้นฐานบริษัทเอง..

สำหรับการผูกขาดประเภทนี้ เราอาจมองได้ว่าเป็นการผูกขาดอย่างมีคุณภาพ เพราะแม้จะไม่ต้องได้รับสัมปทานหรือใบอนุญาตใด ๆ จากรัฐ รวมถึงไม่ได้มีการปิดกั้นคู่แข่งในทางกฎหมาย

แต่ก็ยังสามารถครองส่วนแบ่งตลาดได้ ซึ่งมาจากพื้นฐานที่แข็งแกร่ง ของตัวบริษัทเอง

โดยบริษัทที่จัดอยู่ในธุรกิจประเภทนี้ มักจะเป็นบริษัทที่มีขนาดใหญ่ และครอบครองห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain) ของผลิตภัณฑ์ของตัวเองได้ จนมีความได้เปรียบเรื่องต้นทุนกว่าคู่แข่งมาก

มีแบรนดิง มี Network Effect หรือ Ecosystem ทางธุรกิจ ที่ใครก็สู้ได้ยาก

หรือเป็นธุรกิจที่ต้องมีการลงทุนมหาศาล เป็นอุปสรรคให้คู่แข่งเข้ามาในอุตสาหกรรมนั้น ๆ ได้ยาก

นอกจากนี้ ยังรวมถึงบริษัทที่ครอบครองนวัตกรรม องค์ความรู้ หรือ Know-How ซึ่งตัวอย่างที่ชัดเจนที่สุด ก็คือเหล่าบริษัทเทคโนโลยียักษ์ใหญ่ นั่นเอง

ตัวอย่างเช่น
ASML ที่เป็นผู้ผลิตเครื่องจักรสำหรับผลิตชิป
TSMC ผู้รับจ้างผลิตชิปรายใหญ่ ที่ครอบครองเทคโนโลยีการผลิตชิปขั้นสูง

บริษัทเหล่านี้ แม้จะไม่ได้ผูกขาดการผลิตสินค้าหรือบริการโดยตรง เพราะคู่แข่งสามารถเข้ามาในตลาดได้ทุกเมื่อ หากมีศักยภาพเพียงพอ

อย่างไรก็ตาม ด้วยเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่บริษัทมี ซึ่งในกรณีนี้ก็คือเทคโนโลยีขั้นสูง ที่คู่แข่งไม่มี หรือเลียนแบบได้ยาก ก็อาจทำให้ธุรกิจเหล่านี้ ดูไม่ต่างจากการผูกขาดมากนัก

แต่ต้องหมายเหตุว่า ธุรกิจผูกขาด ไม่ได้แปลว่าปลอดภัยเสมอไป เพราะอาจถูกภาครัฐจับตามองเป็นพิเศษ ว่ามีอำนาจเหนือตลาดมากจนเกินไป จนถูกฟ้องร้อง หรือออกกฎหมายที่มากระทบตัวธุรกิจได้

อย่างกรณีของ Meta และ Google ที่ถูกรัฐบาลสหรัฐฯ และยุโรป ยื่นฟ้องเป็นระยะ ๆ

ถึงตรงนี้ เราก็คงจะเข้าใจแล้วใช่ไหมว่า ธุรกิจผูกขาดนั้น ไม่ใช่ว่าจะแข็งแกร่งในระยะยาวไปเสียทั้งหมด

แต่เราต้องมาวิเคราะห์ต่อว่า ลักษณะการผูกขาดนั้น มาจากการพึ่งพาปัจจัยภายนอก อย่างกฎหมาย และอำนาจรัฐ

หรือมาจากพื้นฐานธุรกิจที่แข็งแกร่ง ของตัวบริษัทเอง

ซึ่งแบบหลัง เป็นธุรกิจที่มีศักยภาพ และนักลงทุนให้ Value มากกว่าในระยะยาว..